Afgelopen winter kreeg uw voorzitter per e-mail de vraag voorgelegd of er bij onze vereniging iets bekend was over de bouwer van Villa ‘Fijn van Draat’ in Riga, Letland. Deze vraag, afkomstig van de heer Hachmer (verbonden aan het Veenkoloniaal Museum te Veendam) die thans onderzoek doet naar Nederlandse sporen in de Letse hoofdstad Riga, was niet moeilijk te beantwoorden.
In de eerste afleveringen (jaargangen 1-5 , 1990 – 1994) van ons Magazine verscheen immers een serie artikelen van de hand van Willem Leo Fijn van Draat (geboren in 1908 te Riga, overleden in 2001 te Brummen (XI ggg in onze genealogie) over ‘Meppelers in Rusland’. Deze Meppelers waren vooral zijn overgrootvader, grootvader en vader, die van 1884 tot ca 1916 in verband met de houthandel in Riga en omgeving woonden. Letland maakte tot 1920 deel uit van Rusland, vandaar de titel van de serie. Waarom ging Willems overgrootvader, Jacobus Leonardus (* 1821, Meppel, † 1908, Utrecht) in 1884 naar Rusland en welke Fijn van Draat woonde in villa ‘Fijn van Draat’ in Riga ? Hieronder volgt een korte geschiedenis van de ‘Russische tak’ van onze familie, deels gebaseerd op de eerdere serie artikelen van Willem uit Brummen.
Jacobus Leonardus Fijn van Draat – dezelfde van de nieuwjaarswens voor 1832 (zie pag 2 e.v.) – was een ondernemende man. Hij verliet zijn geboortestad Harder-wijk in 1850, vestigde zich in Meppel en trad daar in dienst van de familie Westra-van Holthe, eigenaar van windhout-zaagmolens, o.a. te Meppel. Meppel telde toen wel vier windhoutzaagmolens omdat de tot balken te verzagen boomstammen konden worden aangevoerd over de goede waterverbindingen en direct rondom Meppel geen hoog geboomte was dat de wind hinderde. In Meppel vervulde Jacobus naast zijn beroep van houthandelaar ook tal van maatschappelijke functies: lid van de Commissie van toezicht op het Lager Onderwijs, toeziend voogd van het Weeshuis, bestuurslid van de Kamer van Koophandel en President-Kerkvoogd van de Hervormde Gemeente. In december 1879 kocht Jacobus FvD van Westra’s weduwe de molen ‘De Tijdgeest’ om deze al in 1880 te laten ombouwen in een stoomhoutzaagmolen (door stoomkracht aangedreven houtzagerij).
Waarschijnlijk omdat het eikenbestand in Drenthe sterk afnam (in 25 jaar waren 67.000 bomen gekapt!) verkocht Jacobus zijn zagerij al vrij spoedig weer en vertrok op 20 december 1884 (63 jaar oud !) naar Rusland om zich daar met de houthandel te gaan bezighouden; Russisch hout was van goede kwaliteit en concurrerend in prijs. Hij kocht daar in opdracht van een Meppels vennootschap een zeer uitgebreid boslandgoed, Teklevill, in de provincie Vitebsk (thans in Wit Rusland), gunstig gelegen aan de naar Riga stromende rivier de Duna (Russisch) of Daugava (Lets) en dicht bij de spoorweg Smolensk–Riga, waarmee de gekapte boomstammen efficiënt naar Riga konden worden vervoerd.
In februari 1885 volgde zijn oudste zoon, Willem Gijsbert (* 1855, Meppel, †1941, Ermelo, IX ll in onze genealogie) met zijn gezin naar dit deel van Rusland; hij vestigde zich in Riga en legde zich toe op het op maat en kwaliteit sorteren en naar o.a. Nederland exporteren van de zogenaamde kap-balken; dit waren geen gezaagde balken, maar boomstam-men ontdaan van de verdikkingen bij de wortels en kruin teneinde ze zo goed mogelijk te kunnen verschepen. Jacobus Leonardus en Willen Gijsbert Fijn van Draat waren vermoe-delijk de eerste Nederlandse houthandelaren die zich in dit deel van Rusland vestigden. Deze Fijn van Draats waren bekende houtexporteurs naar Nederlandse houtzagerijen.
In de artikelen van Willem uit Brummen is vermeld dat Jacobus Leonardus in Riga een huis kocht voor Willem Gijsbert, maar niet welk huis dit was. Dit was hoogst-waarschijnlijk nog niet villa ‘Fijn van Draat’, met adres Balozu-iela 10 te Riga. Op verschillende internetsites staan bij ‘villa Fyn van Draat’ de jaartallen 1900-1901 vermeld, alsmede de architecten A. Gizeke en R.F. Donbergs. Wellicht heeft Willem Gijsbert, toen zijn zaken goed bleken te gaan, deze fraaie villa in 1900 door de bekende Berlijnse architect Gizeke laten bouwen.
Het is een fraai huis zie foto niet ver van de rivier de Duna / Daugava gelegen
In 1905 echter verslechterde de situatie in Rusland door de verloren oorlog tegen Japan. Willen Gijsbert verkocht vanwege de onstabiele politieke situatie zijn Russische onderneming aan de firma Pont in Zaandam onder het beding van een jaargeld en de bepaling dat zijn zoon Jacobus Leonardus Jr (*1884, Meppel, † 1968, Amsterdam, genealogische code X-xx) en zijn schoonzoon, de Noor Alf Molvig, leidende functies zouden bekleden bij de onderneming. De schoonzoon bleef in Riga en Jacobus Leonardus Jr. vertrok in 1910 naar Narva in het tegenwoordige Estland aan de Finse golf. Hij stak veel geld in bossen aan de oostoever van het Peipusmeer, die na de Eerste Wereldoorlog door een grenswijziging echter in de Sovjetunie kwamen te liggen en niet langer in Estland. Jacobus Leonardus jr. was daarmee al dit geld kwijt en werd bovendien door de firma Pont ontslagen omdat hij in 1916 zijn gezin via Finland/Zweden naar Nederland bracht in verband met het naderende oorlogsfront van de oprukkende Duitsers en daarmee zijn post had verlaten.
Hiermee kwam een einde aan 32 jaar aanwezigheid en zaken van Fijn van Draats in Rusland/Letland en Estland.
Jacobus Jr. ging in 1918 nog even naar Narva terug om nog iets te redden; hij vond zijn huis in puin, als gevolg van granaatinslagen. Na een periode in de houthandel in Neder-land en Engeland, keerde Jacobus Jr. in 1928 samen met zijn zoon, Willen Leo, weer terug naar Riga om houtagenturen te bedrijven. De economische crisis na 1929 en de daarop vol-gende monetaire ontwikkelingen fnuikten de Letse houtexport en Jacobus keerde in 1931 naar Nederland terug, even later gevolgd door zoon Willem Leo.